مقدمه سایت یادداشت های بی مخاطب بر این مقاله:

جهان اعم از دنیای متمدن، نیمه متمدن و عقب مانده با شدت و ضعف درگیر ناسیونالیسم و افراط گرایی (مذهبی، سیاسی، نژادی و...) است، مشخصه بارز افراط گرایان ناسیونالیست در انواع مذهبی، سیاسی که در نحله فکری راستگرایان جای می گیرند، در هر نقطه از جهان اینکه، خود را "حق مطلق" تصور کرده و طبق همین تصور، "دیگرانی" را در جامعه، برای خود تعریف می کنند و آنانرا حتی از حقوق عادی و بنیادی خود نیز محروم کرده، بخصوص اقلیت ها، مخالفان و... را تحت فشار شدید و ظالمانه قرار می دهند، و شاید بتوان گفت که این همه ظلم که در جهان سیاسی و مذهبی ما دیده می شود، بخش بزرگی از آن بر این ایده، روش و منطق استوار است.

اواخر قرن 20 هندوستان شاهد رشد بی وقفه افراط گرایان مذهبی هندو، و دست اندازی آنان به منابع قدرت از طریق به حرکت درآوردن احساسات مذهبی اکثریت مردم هندو مذهب در این کشور بود، و این تحولات آنقدر سریع و بی وقفه پیش رفت، که طی چند دهه آخر این قرن، با توسل به این احساسات مذهبی عمومی که از طریق تحرکات سیاسی ایجاد کردند،  ابتدا در قدرت سهیم شده و سپس تمامش را از آن خود کرده اند.

و متعاقبا این شور هندوییِ برنامه ریزی و ایجاد شده توسط سیاسیون، آنرا در جهت تقویت ناسیونالیسم مذهبی هندو که تحت عنوان "هندوتوا" توسط رهبری گروه پایه آنان یعنی RSS [1] تئوریزه شده بود، مطرح، هدایت، و در راستای کسب قدرت با موفقیت به کار گرفتند، و اکنون با حضور در قدرت مرکزی و بعضا ایالتی است که اهداف سیاسی، مذهبی، اجتماعی، فرهنگی و حتی نژادی خود را با سو استفاده از ابزارهای قانونی دنبال می کنند، راستگرایان قانون اساسی را در خدمت خود گرفته و بخش هایی از آن را بی اثر، و بدون لغو مفاد پیشرو، آن را از انتفاع خارج می کنند، و برخی از قوانین را نیز با توجه به اکثریت پارلمانی خود، و بدون توجه به روح سکولار، دمکرات قانون اساسی که حاصل دهه ها مبارزه انقلابیون در زمان انقلاب هند است را بدون نظرداشت به منافع مردمی که برایش مبارزه کردند لغو می کنند.

مقاله "چرا راستگرایان هندوتوا در تبلیغات بهتر از رقبای شان هستند" [2]  به قلم آقای سیدارت بهاتیا [3] به علل موفقیت این نحله فکری در استفاده از تبلیغات، در مقایسه با رقبای آنان یعنی "سکولار - دمکرات ها" اشاره دارد، در این مقاله به ضعف ها و قوت های دو گروه مقابل هم در این کشاکش اشاره می کند، که عینا ترجمه و تقدیم می گردد.

در پس هیاهوها، سازمان های گروه سنگ (افراط گرایان هندو) [4] بسرعت بسمت اهداف نهایی خود حرکت می کنند.

روزگاری در انتهای دهه 1980یک شعار خود را بروز داد که : "با غرور بگو که ما هندو هستیم" [5] این همان آغاز خیزش حزب بهارتیا جاناتا پارتی (BJP) [6] بود که بعد از یک بروز غم انگیز برای آنان در انتخابات 1984 سر داده شد، موقعی که این حزب تنها دو کرسی را (از مجموع 524 کرسی) در پارلمان هند بدست آورد. 

این حزب در سال 1989 در خلال یک مانور ماهرانه سیاسی موفقیت خود را افزایش داد، و این امر از طریق همکاری با آقای وی.پی.سینگ [7] و درآویختن به شعارهای هندوتوا [8] بعنوان یک راهبرد سیاسی،  به زودی با صدور "اعلامیه مندل" [9] توسط آقای سینگ، و حرکت سیاسی حزب BJP تحت ریاست آقای لعل کریشنا ادوانی، [10] که از طریق راهپیمایی های سراسری که تحت عنوان "رات یاترا" [11] انجام گرفت، که به بروز خشم و خشونت انجامید. این شعار قسمتی از آن جنبش اعتراضی بود تا هندوها را در هند به حرکت در آورد، و در راستای اهداف سیاسی اجتماعی و فرهنگی خود فعال نماید.

پاسخ مخالفین هندوتوا به این شعار در پلاکاردهایی که در قطارهای اطراف شهر بمبئی پخش شد، ظاهر گردید که بیان می داشت "با عشق و محبت بگو، ما انسان هستیم" [12]  که  پاسخی موجز و دندان شکن و هوشمندانه به آن شعار، و به قلب انسان نزدیک بود، اما کسانی که در کنار این شعار آمده بودند – سکولارها - برای یافتن یک کلمه بهتر  نه استطاعت داشتند و نه توانستند بدین مقصود برسند و پیام شان را در سراسر کشور منتشر کنند. به همین دلیل این شعار زیبا در حبس ماند.

همچنان که می دانیم، این حرکت بزرگ حزب BJP ادامه یافت، و همه از نتایج آن آگاهیم. نتایجی بیش از فتح کرسی ها و نتایج انتخاباتی، این حزب و سازمان های همیارش، صحنه را طوری هدایت کردند تا تخم بیداری "هندو" را بکارند، تخمی که در وجود میلیون ها هندی که باید به عنوان سکولار و لیبرال و دمکرات باشند. امروز آماده اند که به پاخیزند و از فرهنگ و هندو بودن شان در هر شرایط غیر روشنی که در آن می بینند، دفاع کنند.

و آنهایی که با هندوتوای آنها مقابله می کنند – جریانات چپ، لیبرال، سکولاریست ها، در بن بست قرار دهند – و به تکرار آنها در کسوت اقلیت فرو نهند، حداقل در مواردی که عمومیت مردم نسبت به آن نگرانی دارند. (کار سختی هست تا با پیچیدگی های کلمه چند کاربرد هندوتوا مد نظر مخالفین راستگرا کنار آمد، که خود نیز دلالت بر نیروی چسبنده ایی دارد که بر نیروی ددمنشانه ایی نیز استوار است).

راستگرایان هندوتوا، با نیروهای گسترده خود که به مثال توفانی از نیروهای عمل کننده، در هر موضوعی حضور دارند، هیاهویی ایجاد می کنند که هر نقطه نظر دیگری غیر از نظرات خود را تحت الشعاع قرار می دهند. اما این حرکت آنها تنها ایجاد یک سرو صدا و هیاهو نیست – بلکه مخالفان هندوتوا نیز اکنون حرف های جدید زیادی برای گفتن در مقابل آنان ندارد، از این بدتر اینکه، هر آنچه مخالفین هندوتوا بگویند قابل پیش بینی، و از روی دلزدگی و خستگی است، لذا منطق آن نیز در شرایط جدید صفر به نظر می رسد.

اینطور نیست که بگوییم کسانی که به ارزش های سکولار معتقدند و مخالف نگرش خطرناک افراط گرایی مذهبی هندوتوا هستند، وجود ندارند، بلکه وجود دارند، و شاید هم بتوان گفت در تعداد بسیار زیاد موجودند. و باید اضافه کرد که اتفاقن در پست های با نفوذ و مهمی در بخش دانشگاهی، رسانه ایی، و دیگر بخش های مرتبط با زندگی عمومی اشتغال دارند، و علاوه بر این مقیاس وسیعی از مردم، به خصوص در بین جوانان، نگران خیزش تفکر فرقه ایی [13] هندوتوا هستند،؛ ممکن است آنچه در نمودارهای سیاسی انتخابات دیده شده، کافی نباشد، و گرچه تعدادی هم نیستند که با آن نتایج انتخاباتی کسب کرد. اما اپوزیسیون هندوتوا در صحنه هست، اگرچه نه در غالب سیاسی، اما وجود دارد.

پس چرا صدای آنها نمایندگی نمی شود و با هندوتوا به چالش بر نمی خیزد؟ برای این امر دلایل سیستمی و ساختاری وجود دارد، اکثریت رسانه ها اکنون تحت نفوذ دولت وابسته به گروه های هندوتوا هستند، همچنین با توجه به فشار وارده، و این که روزنامه نگاران و صاحبان رسانه، به حمایت از نارندرا مودی و ایدئولوژی وی اقدام می کنند، این شرایط دیده می شود.

و البته دیگرانی نیز وجود دارند، میانه روها، که همیشه بالانس و موقعیت میانه را ایجاد می کنند، و به سادگی نقطه نظری اتخاذ نمی کنند، که مدافع و سمت و سوی یک طرف از دو گروه رقیب را نشان دهد. و به صورت غیر منتظره ایی به مجسمه هایی تبدیل می شوند که اغلب مخالف خوانی می کنند تا توسط دولت به حساب بیایند. در هر حال، هیچکدام از آنها به صورت روشن و مشخص مخالفت خود را نسبت به هندوتوا ابراز نمی دارند و در حقیقت وفاداری خود را به قانون اساسی ابراز نمی دارند.

در حالی که مراسم کلنگ زنی معبد رام در آیودیا در روز پنج شنبه 30 جون 2020 در پیش است، [14]

بنر های نخست وزیر نارندرا مودی و دیگر رهبران از این دست در کنار مجسمه خدای هانومان آویزان شده است. عکس از  PTI

اما اشتباهاتی هم در هسته های اصلی، رقبای ایدئولوژیکی تفکر هندوتوا وجود دارد، کسانی که به رغم جدیت و تعهدشان، به صورت تاسفباری در فرایند مقابله با راستگرایان مرتکب می شوند. و دلیل اصلی آن را هم باید در فقر ارتباطاتی آنان جستجو کرد. در این جهان مملو از توجه و تمرکز، گروه های چپ و سکولار حرف های کمی در چنته دارند، که بتواند با شدت و موثر یک دیدگاه متقابل و آلترناتیو برای آنچه که راستگرایان ارایه کرده اند، ارائه نمایند.

به همین نسبت، با اکثریت موثر رسانه های به گروگان گرفته شده، و اپوزیسیون غیر موثر و مصالحه جوی، رسانه های اجتماعی و اقدامات مردم کوچه و بازار، صحنه مقابله در جریان است، که در هر دو صحنه (رسانه و پیام)،  گفتمان راستگرایان غلبه دارد.  

موریس کورنفورس، [15] مارکسیست بریتانیایی یکبار عنوان داشت که "سرمایه داران چنان بدون لکنت و واضح سخن می گویند که حتی دروغ های آنان نیز راست به نظر می رسد، در حالی که چپگرایان طوری سخن می گویند که حتی سخنان حقیقت گونه آنان نیز باور پذیر نیست".

با کمی اغراق، شاید این امر در خصوص این کیس هم درست باشد، اجازه دهید یک مثال کوچک و روزمره را عنوان دارم. (در اینجا، نیاز داریم که سرمایه داران و گروه های چپ را مثل هم و برابر در نظر بگیرم) یک وزیر وابسته به حزب BJP و یا یکی از آنان که می گوید : "مسلمانان خیانتکاران نسبت به هند هستند". این یک جمله شوک برانگیز است، اما این جمله با مهارت طراحی نشده تا فقط به هواداران هندوتوا برسد، بلکه همچنین مین گذاری به دور رقیب و حمله ایی به رقیب نیز تلقی می شود. همچنین به چالش کشیدن دائمی مسلمانان در راستای تضعیف روحیه از آنان در جامعه هم محسوب می شود.

در مقابل، پاسخی است که برای محکومیت این جمله از سوی سکولارها ابراز می شود، که "حزب بی جی پی یک قسمتی از آحاد جامعه را به غیر تبدیل می کند"، و یا این جمله که در آن به مفهوم "کمپین نفرت پراکنی حزب بی جی پی" اشاره شده و... گرچه دقیقا این جملات درست و روشن است اما بیان یک امر روشن چیزی را نه تغییر خواهد داد، نه نشانگر این بخش "دیگر سازی" هاست. این تنها ضربه ایی به جمله هندوتوایی خواهد بود.

یا اینکه عنصر هندوتوای دیگری عنوان دارد، "جای یک زن در خانه است، آنها نباید برای کار از منزل خارج شوند". دریافت پاسخی با این مضمون از سوی مخالفین هندوتوا که "این یک مثال تیپ شناسانه پدرسالارانه است" حرکتی در راستای توقف این امر نمی تواند باشد. نکته این نیست که ما چه می گوییم، آنچه پشت این گفته نهفته، مد نظر است. و مهمتر از آن چیزی که ما در مبارزه با هندوتوا بدست می آوریم.

نماینده پارلمان هند، سادیوی پراگیا [16] اخیرا عنوان داشت که خواندن سرود مذهبی هانومان چالیسا [17] درمان بیماری کرونا  است، دیگر نماینده پارلمان جوسکار منا [18] این بیان را داشت که "شروع ساخت معبد خدای رام آغاز پایان این ویروس خواهد بود و بعد از آن کرونا ناپدید خواهد شد"، یک عضو دیگر این حزب اعلام داشت که "خوردن نان پاپاد [19] بهترین درمان کرونا است". بدنبال این اظهارات جنجال هایی بر پا شد، میزگردهای توضیحی کانال های تلویزیونی پیرامون آن برپا شد، با مقدار زیادی فریاد بر سر هم زدن ها، و توئیت های جوک مانندی که بر اساس این اظهارات ساخته شد، ولی این ها همه سرگرمی است و در عین حال قابل پیش بینی.

آیا سیاسمتداران هندویی که چنین بیاناتی از آنان صادر می شود، همان معنی را مد نظر دارند؟ شاید. آیا طرفداران شان با چنین مفاهیمی موافقند؟ تعداد کمی ممکن موافق باشند، اما اکثریت موثر هسته اصلی هندوتوا و طرفداران شان این نظریات را نادیده خواهند گرفت.

در واقع گفتن این نظریات باعث بحث و جدل در بین طرفداران گروه های هندوتوا ایجاد می کند و آنان را به آوردن دلیل له و یا علیه آن مجبور می کند، و بدین طریق آنان را برای روزی و یا بیشتر، مشغول به خود خواهد داشت.

نظرات ابراز شده در این خصوص، که اساسی در علم و تاریخ هند ندارد، ممکن است عقلای کشور را عصبانی کند، اما طرفداران و پیروان مودی (نخست وزیر و از رهبران ارشد جریان راستگرایان معتقد به هندوتوا) و یا پیروان گروه سنگ پریوار (تجمع گروه های هندوتوا) به صورت کلی بر این مبنا نیستند که چیزی در این ارتباط از رهبران خود بیاموزند، آنها تنها به دنبال سیگنالی هستند که حرکت به جلوی خود را ادامه دهند، و رقبای خود را در ابهام و تاریکی جا بگذارند.

ما همچنین حرکات اشاره وار انگشت و حتی اشاره به نام در بین کادرهای سکولار را می بینیم. حتی دوستی و اهداف مشترک بین آنها نمی تواند به توقف هوشیاران شان از تمرکز روی سخنان همدیگر بینجامد، تا به کمترین کلمات خشونتبار در ادبیات بیانی آنان تمرکز نکنند، و آنها را خارج از ریتم جاری، در سخنان شان نداند. زمان زیادی برای شناخت امور منکر صرف شده است، و این که در راه درستی مطلبی را بیان داریم، اما در منتهای صرف توجه و سیر در جزییات، به ضربات وارده به اصول اصلی کشور بی توجه ایم، که این همان وضع جاری ماست که ضربه جدی به اصول هند زده می شود.

در این وضع، پشت مه و گرد و خاک ویرانی ها، که به وسیله پراگیاها و مناها (افراد فوق الذکر) ایجاد می شود، دولت وابسته به هندوتوا با اهداف بزرگتری به پیش می رود، تغییر متون کتاب های درسی، بی اثر کردن قوانین اصلی، کمک به سرمایه دارهای دوست و دستگیری کسانی که با آنان فاصله فکری و عملی دارند. راستگرایی سنگ پریواری به سمت مقصد خود به سرعت و در یک مسیر هموار در حرکت است.

دولت راستگرای هندو توجهی به نبردهای غیرمهم و کامنت ها و نظرات روی رسانه های اجتماعی ندارد، به دنبال کسانی خواهد رفت که برای آنان "مساله" هستند. یک فردی مثل آناند تلتومبد، [20] سودا بهارادواج [21] و یا فرد 80 ساله ایی مثل واراوارا رائو [22] به حقیقت دولت راستگرای هندوی هند و دیگر وابستگان به اکوسیستم هندوتوا را نگران می کنند. یک شاعر، یک نویسنده، یک دانشگاهی، یکی از اهالی رسانه، و حتی یک کمدین، اکنون خطرناک تر از یک سیاستمدار و یا شخصی است که افکار قابل پیش بینی روی شبکه رسانه ایی مثل توئیتر دارد، و منتشر می کند.  

بر اساس این روش مدیریت، ایده ها خیلی خطرناکتر از دست نوشته ها هستند، رسانه ها، دستگاه قضاوت، نهاد ها و اپوزیسیون سیاسی، دیگر آزار دهنده دستگاه حاکمیت هندوتوا نیستند، این مبارزین تکرو هستند، که مبارزات واقعی دارند و نمی توان آنان را خرید، و همین ها هستند که خطر محسوب می شوند، و جالب اینجاست که این آنها هستند که همه زندانی می شوند.

این در حالی است که چپگرایان به این حملات پی در پی و بی وقفه گروه های هندوتوا به ارزش های مندرج در قانون اساسی، لیبرالیسم، و سنت های دمکراتیک، که با استفاده از ابزارهای قانونی صورت می گیرد، هیچ پاسخی ندارند. حرکت هایی اعتراضی هست، اما در سطحی بسیار ضعیف. و دقیقا این اعتراضات تقویت نمی شود، زیرا اکثریت رسانه ها در هند دیگر به این امور توجهی ندارند. به جز چند مورد استثنا، اکثر رسانه ها و روزنامه نگاران مشغول همنوایی با جمع (روند هندوتوا) هستند.

رئیس جمهور امریکا دونالد ترامپ هم همچنین حمایت اساسی دارد، اما رسانه ها به اعلان های شرم آورش مرتبطند، و رسانه های بزرگ هند تند و تیز او را به چالش می کشند، تا به طور نوبه ایی حقایق را روشن کنند.

همانند موضوع "زندگی سیاهان"، که ترامپ را بیشتر از تحرکات تبلیغاتی رسانه ها، و یا شماتت های اکثریت سیاسی دمکرات امریکا، تکان داد، اپوزیسیون برای حاکمیت آقای مودی نیز باید نشات گرفته از شهروندان هندی باشد. و همین مثل قطب نمایی موثر است، اعتراضات علیه قانون ضد دریافت شهروندی [23] که به صورت بزرگترین چالش دولت مودی بعد از انتخاب دوباره او در 2019 بود، تبدیل شد. زنان، پیر و جوان، در مقابل این قانون شیطانی به اعتراض نشستند، و این ها ائتلافی با هیچ حزب سیاسی و یا ایدئولوژیک نداشتند. حرکت بدون خشونت شان، در حال نبرد برای شان و جایگاه درست خود در جامعه هند بود. رسانه ها آنها را تحقیر کردند، نیروهای فعال مذهبی هندوتوا سعی کردند آنها را عصبانی و خشمگین کنند، و پلیس به صورت روشنی با آنها نامهربان بود، اما هیچ چیزی نتوانست آنها را تکان دهد و مشکل آنها را حل کند. به صورت قابل پیش بینی ایی، پلیس دهلی، تحت هدایت های وزارت کشورِ تحت رهبری آمیت شاه [24]به سراغ برخی از آنان رفت و مقررات منع آمد و شد اعلام کرد، افرادی مثل صفورا زرگر. [25] و در این بین اکوسیستم مرتبط با گروه های سنگ پریوار به صورت مداوم به خیزش طرفداران خود برخاست، تا جو عمومی مردم را مشغول حرکات خود نماید.

همچنان که ما حرکت می کنیم، دستگاه حاکمیت گروه سنگ پریوار و دولت حزب بی جی پی به حملات پی در پی خود به ارزش ها مندرج در قانون اساسی و مخالفین خود، پیگیرتر و بی رحمانه تر می شوند. همزمان، ماشین تبلیغات آنان نیز به دروغ پراکنی بیشتر اقدام خواهد کرد. این شرایط وضعیتی به وجود خواهد آورد که نیاز به یک کمپین متوازن کننده را روشن خواهد کرد، مقاومتی که در هر روش ممکنی باید دنبال شود. اما دانش و تبحر اساسی که چپگرایان، سکولارها و لیبرال ها (نیروهای مقابل هندوتوا) نیاز دارند این که آنان باید یاد بگیرند، که چگونه نقطه نظرات خود را به مردم بیشتری برسانند. در غیر این صورت نبرد در همین وضعی خواهد بود که باخته ایم.

[1] - راشتاریا سویانمسواک سنگ Rashtriya Swayamsevak Sangh گروه مادر در بین گروه های متعدد راستگرای هندو، که ایدئولوژی ساز و سازمان دهنده این گروه هاست.

[2] - "Why the Hindutva Right Is Better at Propaganda Than its Opponents"

[3] -  آقای  Sidharth Bhatia ادیتور بنیانگذار گروه رسانه ایی وایر (Wire) هستند. ایشان نویسنده و روزنامه نگار مستقر در شهر بمبیی هستند. نوشته های ایشان در خصوص مسایل سیاسی، اجتماع، و فرهنگ می باشد. ایشان را در توئیتر به آدرس @bombaywallah می توان یافت.

[4] - the Sangh establishment منظور گروه های متشکل هندویسم افراطی دنبال کننده فلسفه هندوتوا که به Sangh Parivar  مشهورند می باشد که شامل گروه هایی همچون RSS, VHP, BJP و... می باشد.

[5] - “Garv se kaho hum Hindu hain  Say with pride, we are Hindus”

[6] - the Bharatiya Janata Party

[7] - V.P. Singh نخست وزیر هند

[8] - هندوتوا فلسفه هندویسم افراطی است که توسط بنیانگذار گروه RSS تدوین شد و پیش از استقلال در دستور کار افراطگرایان هندو قرار گرفت، و بعد از پیروزی انقلاب هند در سال 1947 نیز ادامه یافت و تمرکز این نظریه بر فرهنگ هندویی و خالص سازی این سرزمین از "غیر" متمرکز است که اقلیت های مسلمان، مسیحی و... که ادیان وارداتی هستند و حتی سیک ها که منشا داخلی و هندی دارند تحت تهاجم و محدود سازیند، عناصر این گروه با هرکه در مقابل آنان مقاومت کند برخورد می کنند عناصر RSS حتی مهاتما گاندی بنیانگذار و رهبر انقلاب هند را تنها پس از چند ماه بعد از پیروزی انقلابش به جرم حمایت از اقلیت ها و مخالفت وی با کشتار اقلیت ها توسط هندوهای افراطی ترور کردند و...

[9] - the Mandal announcement کمیسیونی که ماحصل آن تصمیم هایی برای ارتقای اقشار عقب مانده در جامعه طبقاتی هند تصمیماتی گرفت، که تفکر هندوهای افراطی که مخالفتی با جامعه طبقاتی و کاستیسم ندارند مورد مقابله و مخالفت واقع شد. هندوتوا تفکر غالبی دارد که به طبقات بالای هندو به ویژه روحانیون و برهمنان متعلق است.

[10] - L.K. Advani از رهبران حزب بی جی پی که در جریان ویرانی مسجد بابری و ساخت معبد رام بر خرابه های آن نقش فعالی داشت و برای انگیختن احساسات هندویی و هدایت آن به صندوق های رای برای حزب بی جی پی خیلی فعال بود.

[11] - Rath Yatra راهپیمایی های سیاسی مذهبی برای پیگیری اهداف حزب که در سراسر هند راه انداخته شد و نهایتا هم تداوم آن به حمله جمعی آنان به مسجد بابری ختم و آن را ویران کردند تا امروز نخست وزیر هند سنگ بنای معبد رام را بر خرابه های آن نهاده و شعار هندوتوا به هدف نزدیک شود.

[12] - “Prem se kaho hum insaan hain” “Say with love, we are human beings”

[13] - communalism

[14] - این مراسم به رغم خطرات ویروس کرونا، و ممنوعیت های اجتماعی ناشی از آن، با حضور نارندرا مودی نخست وزیر راستگرای هندو انجام شد و سنگ بنای معبد رام بر ویرانه های مسجد بابری نهاده شد

[15] - Maurice Cornforth

[16] - Sadhvi Pragya

[17] - the Hanuman Chalisa هانومان از خدایان هندو است. یک سرود مذهبی مربوط به خدای هانومان

[18] -      Jeuskar Meena

[19] - papads

[20] - Anand Teltumbde. متولد 1950 مدرس موسسه مدریت گوا، نویسنده و مدافع حقوق شهروندی به خصوص حقوق اقشار عقب مانده هند یعنی دالیت ها که برای دولت نارندرا مودی خطرناک جلوه کرده و اکنون در زندان هست و به رغم این که وارد هفتاد سالگی خود شده است تلاش ها برای آزادی وی نیز تاکنون موثر نبوده است، نوشته های او در خصوص سیستم کاستی و طبقاتی هند شهرت دارد.

[21] - Sudha Bharadwaj این خانم اوکیل نیز اهل ایالت چتیسگر هند است که از ایالت های فعال در بخش چپ گرایان مائویست می باشد، او نیز از فعالین حقوق بشر و از چپگرایان هند می باشد. که در ارتباط با کیس خشونت ها در این ایالت دستگیر شده است.

[22] - Varavara Rao فعال اجتماعی و شاعر و معلم و نویسنده اهل ایالت تلنگانا در هند، او که از زندانیان سیاسی است از سال 2018 در زندان به سر می برد، به رغم این که بیش از هشتاد سال از عمر او می گذرد هنوز زندانی است. او نیز از ایدئولوگ های چپ گرا و مائویست هند می باشد.

[23] - anti-Citizenship (Amendment) Act

[24] - از رهبران ارشد و فعال حزب بی جی پی که هم اکنون قدرت را در هند در دست دارند.

[25] - Safoora Zargar یکی از فعالین دانشجویی هند که درمقطع دکترا در دانشگاه ملی اسلامیه دهلی نو مشغول به تحصیل است و فعالیت وی در مخالفت با قانون اعطای شهروندی دولت حزب بی جی چی که به همه پناهندگان کشورهای همجوار به هند، تا قبل از 2015 کارت شهروندی هند را اعطا خواهد کرد البته به غیر از پناهندگان مسلمان که از این قانون مستثنی شده اند، او اهل شهر کشتوار در ایالت جامو و کشمیر هند می باشد ، او نیز در جریان اعتراضات به این قانون دستگیر و تحت قوانین سختگیرانه امنیتی - قضایی زندانی شده است.